Πώς… διατηρούμε αναλλοίωτη την ιστορία; Η συντηρήτρια Ελένη Κολίτσα μας εξηγεί

Μέσα από την συνέντευξή της, η Ελένη Κολίτσα μας ξεναγεί στο επάγγελμα της συντήρησης και στα οχυρά της γραμμής Μεταξά, ενώ παράλληλα μας περιγράφει τους τρόπους συντήρησης ενός έργου τέχνης και το πως διαφυλάσσεται η πολιτιστική και ιστορική του αξία.

Σχεδόν σε όλους μας έχει συμβεί, έστω μια φορά στη ζωή μας, κατά την επίσκεψή μας σε ένα μουσείο, μια γκαλερί, ή έναν αρχαιολογικό χώρο να ακούσουμε το εξής : «Παρακαλώ μην αγγίζετε». Είτε αυτό απευθύνεται σε κάποιον επισκέπτη, ή ακόμα και σε εμάς.

Σίγουρα αντιλαμβανόμεθα όλοι πως το παραπάνω δεν περιέχει δόσεις αυστηρότητας χωρίς λόγο. Ξέρουμε πολύ καλά και εμείς οι ίδιοι, άλλωστε, πως τα εκθέματα που παρατηρούμε αποτελούν έργα τέχνης, κομμάτια της ιστορίας που εκτός από τον απαραίτητο σεβασμό, απαιτούν και την κατάλληλη μεταχείριση.

Αυτήν την ειδική μεταχείριση αναλαμβάνουν να φέρουν εις πέρας οι συντηρητές. Άτομα που, μέσα από τις εργασίες τους, προσπαθούν να διατηρήσουν αναλλοίωτα τα στοιχεία ενός έργου, ενός εκθέματος, έτσι ώστε το τελευταίο να μην χάσει την πολιτισμική και ιστορική του αξία.

Η Ελένη Κολίτσα έχει ακολουθήσει αυτό το απαιτητικό και λεπτεπίλεπτο επάγγελμα για αρκετά χρόνια. Είναι συντηρήτρια έργων τέχνης, διαχειρίστρια κειμηλίων πολιτιστικής κληρονομιάς, ενώ έχει αποκτήσει και ειδίκευση στον τομέα των μνημείων, μέσα από τις σπουδές της στο Πολυτεχνείο.

Μέσα από την παρακάτω συνέντευξη, ζητήσαμε από την Ελένη Κολίτσα να μας μυήσει στις διαδικασίες και τους τρόπους με τους οποίους διαφυλάσσεται η πολιτισμική αξία ενός έργου τέχνης. Παράλληλα, με αφορμή την επικείμενη επέτειο της 28ης Οκτωβρίου και του ΟΧΙ, μοιράστηκε της εμπειρίες της από το ταξίδι της στα Οχυρά Ρούπελ, την αναβίωση της μάχης των οχυρών και τη σπουδαιότητα της διαφύλαξης ιστορικών χώρων της Ελλάδας, μέσα από το πεδίο της συντήρησης.

Πώς θα περιέγραφες μια τυπική ημέρα στη δουλειά σου;

Εξαρτάται κυρίως από το υλικό και τη φθορά που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε κάθε φορά, σε όλες όμως τις περιπτώσεις υπάρχει μια κοινή γραμμή. Κατά την παραλαβή ενός αντικείμενου, γίνεται ένας τυπικός έλεγχος, καταγράφουμε όλες τις πληροφορίες του αντικειμένου ( καλλιτέχνης, χρονολογία κ.λπ.).

Και σε δεύτερη φάση, η διαδικασία με ποια μέσα θα γίνει η συντήρηση η αποκατάσταση κλπ. Ένα πλαίσιο διαχείρισης με λίγα λόγια.

Στην πράξη όμως, η συντήρηση των έργων είναι μια διαδικασία εξαιρετικά χρονοβόρα , η κάθε περίπτωση αντιμετωπίζεται εντελώς διαφορετικά και φυσικά δε μπορούμε να αγνοήσουμε την ηθική και τη δεοντολογία της συντήρησης.

Ποιά είναι τα πρώτα πράγματα που προσέχεις πριν ξεκινήσεις τις εργασίες συντήρησης σε ένα αντικείμενο;

Ο βαθμός της φθοράς του αντικειμένου και η ευθραυστότητα των υλικών. Επίσης, κατά τη διάρκεια των εργασιών ελέγχουμε πως πήγαν οι εργασίες της προηγούμενης ημέρας, αν προέκυψε κάποια αντίδραση με τα χρωματικά στρώματα, κυρίως αν υπάρχουν επιγραφές στο έργο. Οι περιβαλλοντικές συνθήκες καθορίζουν την κατάσταση του αντικείμενου- η υγρασία, η θερμοκρασία επηρεάζουν πολύ τα έργα τέχνης, μέχρι και η ατμόσφαιρα!

– Διαφήμιση –

Ανάλογα, λοιπόν τη σημαντικότητα ενός έργου, την ευθραυστότητα των υλικών τη χρονολογία κλπ, είναι και διαφορετική η αντιμετώπιση.

«Η καλύτερη συντήρηση είναι η πρόληψη»

Πόσο καθοριστικοί είναι οι διάφοροι παράγοντες, όπως φωτισμός και υγρασία, στην κατάσταση ενός εκθέματος ή αντικειμένου; Κάθε πότε εκτιμάται πως πρέπει να γίνεται συντήρηση πάνω σε ένα έργο;

Ο φωτισμός και υγρασία επιβαρύνουν τα έργα. Η ακτινοβολία σε βάθος χρόνου φθείρει πολύ τα οργανικά υλικά, γι’ αυτό και στα μουσεία δεν επιτρέπεται η φωτογράφιση με φλας. Όπως και οι αυξομειώσεις της υγρασίας επιβαρύνουν πολύ το αντικείμενο. Αντίθετα, οι  λίθοι, τα κεραμικά κλπ, είναι πολύ πιο ανθεκτικά στους παράγοντες φως και υγρασία. Σε μια συλλογή ενός μουσείου για παράδειγμα, γίνεται προληπτική συντήρηση κάθε εβδομάδα, το ίδιο συχνά γίνονται προληπτικοί έλεγχοι. Στα ιδιωτικά έργα τέχνης, συντήρηση γίνεται όταν παρουσιαστεί φθορά ή βλάβη.

Υπάρχουν ορισμένες συγκεκριμένες τεχνικές που μπορείς να μοιραστείς μαζί μας και συντελούν στην καλύτερη συντήρηση ενός αντικειμένου;

Η καλύτερη συντήρηση είναι η πρόληψη. Ο έλεγχος των περιβαλλοντικών συνθηκών που βρίσκεται το αντικείμενο. Είναι ο φωτισμός, η υγρασία, η θερμοκρασία, η ατμόσφαιρα του χώρου. Επίσης, ο ανθρώπινος παράγοντας λειτουργεί καθοριστικά, αν το αντικείμενο είναι χρηστικό ή μη χρηστικό. Γενικά όσο πιο συχνά γίνεται προληπτικός έλεγχος τόσο καλύτερη και η διατήρηση των αντικειμένων. 

Η συντήρηση των έργων της τέχνης και της ιστορίας φαίνεται πως είναι ένα ενδιαφέρον αλλά και απαιτητικό επάγγελμα. Τι ήταν αυτό που σε προσέλκυσε και αποφάσισες να το ακολουθήσεις;

Κυρίως με ενθάρρυναν οι γονείς μου, που γνωρίζουν τις δεξιότητές μου. Μετά το εξέλιξα, μου άρεσε και ασχολήθηκα πιο εντατικά. Είχα την διαχείριση αρκετών συλλογών, εργάστηκα σε διάφορους φορείς, σήμερα είμαι και εκπαιδευτικός.

«Χωρίς μνήμες δεν υπάρχει και παρελθόν»

Συμμετείχες σε εργασίες συντήρησης εγγράφων, των περίφημων Οχυρών Ρούπελ. Ποιές ήταν οι σκέψεις σου όταν αντίκρυσες έναν τέτοιο ιστορικό χώρο;

Είχαμε παρακολουθήσει την αναβίωση, ήταν μια αναπαράσταση με στολές του Β’ Π.Π, μαζί με διάφορα εφέ και αεροπορικές επιδείξεις στην προσπάθεια του εχθρού να καταλάβει το οχυρό. Ταξιδέψαμε πίσω στο χρόνο! Με την αναβίωση συναισθάνθηκα την ιστορία, την εμπόλεμη κατάσταση, κάτι εκτός πραγματικότητας. Μου έκανε εντύπωση, επίσης η απάντηση στους  Γερμανούς για τα οχυρα  :

«Τα οχυρά δεν παραδίδονται αλλά καταλαμβάνονται».

Το Οχυρό Ρούπελ έχει μετατραπεί σε μουσείο και εκεί εκτίθονται όλα τα έγγραφα που συντηρήθηκαν.

Σε ποιό αντικείμενο ή αντικείμενα από τα Οχυρά έκανες εργασίες συντήρησης; Μπορείς να μας τα περιγράψεις;

Είχα συντηρήσει, ένα δελτάριο θέσεως και είδη πρώτων βοηθειών . Η χρονολογία είναι του έτους 1940-1941. Τα δελτάρια τα αναρτούσαν πάνω από κάθε υπο ανάρρωση στρατιώτη και αναγράφονταν εκεί κάποια στοιχεία, την ειδικότητα του κλπ.  Υπάρχουν πολλά ακόμα έγγραφα που έχουν βρεθεί, αποκόμματα από εφημερίδες και άλλα, τα οποία είναι εκτεθειμένα στο Οχυρό Ρούπελ.

Ποιός είναι – κατά την προσωπική σου άποψη- ο σημαντικότερος λόγος που διαφυλάσσουμε, μέσω της συντήρησης, πολύτιμα κειμήλια του παρελθόντος και της ιστορίας της Ελλάδας;

Μέσω της συντήρησης διαφυλάσσεται η πολιτιστική κληρονομιά, η ιστορία και η μνήμη. Κειμήλια, έργα τέχνης, μνημεία, ιστορικοί τόποι και αρχιτεκτονικά σύνολα σηματοδοτούν την ιστορία του κάθε τόπου. Χωρίς μνήμες δεν υπάρχει και παρελθόν, δεν υπάρχει ταυτότητα. Η επιστήμη της συντήρησης, της διαχείρισης της πολιτιστικής κληρονομιάς γενικότερα, είναι μια επιστήμη που δίνει την δυνατότητα να εξερευνήσουμε το παρελθόν από πολλές οπτικές αλλά και να διαφυλάσσεται η πολιτιστική κληρονομιά με τον καλύτερο τρόπο.

Διαβάστε περισσότερα άρθρα