Πανδημίες: Νέοι ιοί από ζώα θα μεταπηδήσουν στον άνθρωπο

Για τους παγκόσμιους ιούς, αυτή είναι μια εποχή πρωτοφανών ευκαιριών. Υπολογίζεται ότι 40.000 ιοί παραμονεύουν στα σώματα των θηλαστικών, εκ των οποίων το ένα τέταρτο θα μπορούσε ενδεχομένως να μολύνει τον άνθρωπο.

Οι περισσότεροι δεν το κάνουν, επειδή έχουν λίγες ευκαιρίες να μεταπηδήσουν στο σώμα μας. Αλλά οι πιθανότητες αυτές αυξάνονται. Το μεταβαλλόμενο κλίμα της Γης αναγκάζει τα ζώα να μετεγκατασταθούν σε νέα ενδιαιτήματα, σε μια προσπάθεια να εντοπίσουν τις κατάλληλες για αυτά περιβαλλοντικές συνθήκες.

Είδη που δεν έχουν συνυπάρξει ποτέ θα γίνουν γείτονες, δημιουργώντας χιλιάδες μολυσματικές συναντήσεις στις οποίες οι ιοί μπορούν να μεταδοθούν σε άγνωστους ξενιστές – και, τελικά, σε εμάς. Πολλοί επιστήμονες έχουν υποστηρίξει ότι η κλιματική αλλαγή θα καταστήσει τις πανδημίες πιο πιθανές, αλλά μια πρωτοποριακή νέα ανάλυση δείχνει ότι αυτό το ανησυχητικό μέλλον είναι ήδη εδώ και θα είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί.

Το πλανητικό δίκτυο των ιών και της άγριας ζωής «επανασυνδέεται αυτή τη στιγμή», λέει ο Κόλιν Κάρλσον, βιολόγος για την παγκόσμια αλλαγή στο Πανεπιστήμιο Georgetown. Και «ενώ νομίζαμε ότι καταλαβαίναμε τους κανόνες του παιχνιδιού, ξανά και ξανά, η πραγματικότητα μας έβαλε κάτω και μας δίδαξε: Δεν λειτουργεί έτσι η βιολογία».

Το 2019, ο Κάρλσον και ο συνάδελφός του Γκρεγκ Άλμπερι άρχισαν να δημιουργούν μια εντυπωσιακή προσομοίωση, που χαρτογραφεί το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον για μια σειρά 3.100 ειδών θηλαστικών και προβλέπει την πιθανότητα μετάδοσης ιών εάν αυτά τα είδη συναγελάζονται.

Τα αποτελέσματα, που τελικά δημοσιεύθηκαν, είναι ανησυχητικά λέει το The Atlantic: Ακόμη και με τα πιο αισιόδοξα σενάρια για το κλίμα, τις επόμενες δεκαετίες θα δούμε περίπου 300.000 συναντήσεις μεταξύ διαφόρων ειδών της πανίδας, που κανονικά δεν θα είχαν έρθει σε επαφή, οδηγώντας σε περίπου 15.000 μεταδόσεις ιών σε διάφορους ξενιστές.

Iceberg (παγόβουνο)

«Είναι οδυνηρό», λέει ο Βίνιτ Μενάχερι, ιολόγος στο Πανεπιστήμιο του Τέξας. «Η μελέτη υποδηλώνει ότι ο ανησυχητικός ρυθμός με τον οποίο νέοι ή επανεμφανιζόμενοι ιοί έχουν προκαλέσει εστίες τις τελευταίες δεκαετίες, δεν είναι κάποια αφύσικη κατάσταση, αλλά κάτι το αναμενόμενο και μάλιστα εξελίσσεται με γρήγορους ρυθμούς».

Ο Κάρλσον και ο Άλμπερι ονόμασαν τη μελέτη τους «Iceberg» (παγόβουνο), υποδηλώνοντας μια τεράστια και κυρίως κρυφή απειλή με την οποία (μάλλον) θα συγκρουστούμε.
Πράγματι, η προσομοίωσή τους αποκάλυψε ότι οι ιοί των θηλαστικών έχουν ήδη μεταλλαχτεί δραματικά, σε βαθμό που πιθανότατα δεν μπορεί να αντιστραφεί η κατάσταση, ακόμα κι αν όλες οι εκπομπές άνθρακα σταματήσουν αύριο.

«Η στιγμή για να σταματήσει η κλιματική αλλαγή πέρασε πριν από 15 χρόνια», είπε ο Κάρλσον. «Βρισκόμαστε τώρα σε έναν κόσμο που είναι 1,2 βαθμούς θερμότερος και δεν υπάρχει πλέον επιστροφή. Πρέπει να προετοιμαστούμε για περισσότερες πανδημίες»!

Η μελέτη «Iceberg» αναλύει, ότι οι νέες πανδημίες θα ακολουθούν απίθανες διαδρομές και κανόνες. Για παράδειγμα, η Αρκτική θα είναι ένας τόπος υψηλής μεταδοτικότητας, επειδή οι θερμοκρασίες θα εξωθούν τα ζώα να ταξιδέψουν βορειότερα, και σε ψυχρότερα γεωγραφικά πλάτη και μήκη.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα όμως θα προκύψει όταν κάποια ζώα αναζητήσουν υψηλότερα, πιο δροσερά υψόμετρα και άλλα, που ζουν σε αντίθετες πλευρές ενός βουνού συναντηθούν κάπου στη μέση. Αυτό σημαίνει ότι οι εξάπλωση των ιών θα παρατηρηθεί, όχι στους πόλους, αλλά στις ορεινές και πλούσιες σε ζωικά είδη περιοχές της τροπικής Αφρικής και της νοτιοανατολικής Ασίας.

Οι νυχτερίδες και οι πτήσεις τους

Η Νοτιοανατολική Ασία θα είναι επίσης ιδιαίτερα επιρρεπής σε μολύνσεις, επειδή φιλοξενεί πλούσια αποικία νυχτερίδων. Η πτήση των νυχτερίδων παρέχει ευελιξία, επιτρέποντάς τους να αντιδρούν στα μεταβαλλόμενα κλίματα πιο γρήγορα από άλλα θηλαστικά και να μεταφέρουν τους ιούς τους μακρύτερα. Και οι νυχτερίδες στη Νοτιοανατολική Ασία ζουν σε μεγάλη ποικιλία…

Στην Αφρική, οι νυχτερίδες είναι πιθανώς οι φυσικές δεξαμενές για τον ιό Έμπολα. Δεκατρία είδη, θα μπορούσαν ενδεχομένως να μεταφέρουν τον ιό και καθώς η υπερθέρμανση του πλανήτη τα αναγκάζει να διασκορπιστούν, θα συναντήσουν σχεδόν 3.700 νέα είδη θηλαστικών, προκαλώντας σχεδόν 100 μολύνσεις. Μέχρι στιγμής, τα μεγαλύτερα κρούσματα Έμπολα έχουν εμφανιστεί στη Δυτική Αφρική, αλλά ο Κάρλσον είπε ότι μέσα σε λίγες δεκαετίες, η ασθένεια θα μπορούσε εύκολα να γίνει εντονότερο πρόβλημα και για την ανατολική πλευρά της ηπείρου.

Αυτές οι ανακατατάξεις είναι άσχημα νέα για τις νυχτερίδες και άλλα ζώα, τα οποία θα πρέπει να αντιμετωπίσουν άγνωστες μολύνσεις πέρα από τις δυσκολίες της κλιματικής αλλαγής. Ο αρχικός ιός SARS μεταπήδησε από τις νυχτερίδες στους ανθρώπους και ο HIV έφτασε σε εμάς από πιθήκους. Για να μεταπηδήσει ένας ζωικός ιός στους ανθρώπους, η γεωγραφία, η βιολογική συμβατότητα και άλλοι παράγοντες πρέπει να ευθυγραμμιστούν με δραματικό τρόπο. Κάθε γεγονός είναι εν δυνάμει απίθανο, αλλά… Κάτι σαν να παίζετε ρώσικη ρουλέτα χρησιμοποιώντας ένα περίστροφο με ένα εκατομμύριο θαλάμους, όμως… Καθώς το κλίμα αλλάζει, γεμίζουμε περισσότερους από αυτούς τους θαλάμους με σφαίρες και πατάμε τη σκανδάλη πιο συχνά.

Η προσομοίωση «Iceberg» έδειξε επίσης ότι τέτοια συμβάντα θα είναι δυσανάλογα κοινά σε περιοχές που είναι πιθανό να εποικιστούν από ανθρώπους ή να χρησιμοποιηθούν ως καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Σε αρκετές περιπτώσεις, οι μελέτες δείχνουν ότι οι προβλέψεις του «Iceberg» είναι μόνο η κορυφή του… παγόβουνου. Για παράδειγμα, το λιώσιμο των πάγων στη θάλασσα, πρόσφατα επέτρεψε σε έναν ιό που συνήθως μολύνει τις φώκιες του Βόρειου Ατλαντικού να μεταπηδήσει στις θαλάσσιες ενυδρίδες του Βορειοδυτικού Ειρηνικού.

Χειρότερη η εικόνα εάν συμπεριληφθούν πουλιά και θάλασσα

Αλλά το «Iceberg», κατά ειρωνικό τρόπο, δεν συμπεριέλαβε ούτε το λιώσιμο των πάγων ούτε τα θαλάσσια θηλαστικά. Δεν έλαβε επίσης, υπόψη τα πουλιά, τα οποία φιλοξενούν τη δική τους ομάδα ιών, συμπεριλαμβανομένων πολλών επικίνδυνων στελεχών γρίπης. Δεν έλαβε υπόψη άλλους παθογόνους οργανισμούς, εκτός από ιούς, όπως μύκητες ή βακτήρια.
Οι ζοφερές προβλέψεις που αποκαλύπτονται είναι «τόσο μεγάλες και δυσοίωνες, που ακόμα και όταν τις εντοπίσαμε, δεν το πιστεύαμε», είπε ο Κάρλσον. Όμως, παρά την προσπάθεια που έκαναν αυτός και ο συνεργάτης του, να αμφισβητήσουν την έρευνά τους και να την επαναλάβουν, η προσομοίωση συνέχισε να βγάζει τα ίδια αποτελέσματα.
Επιβεβαιώνουν ότι τρεις από τις μεγαλύτερες υπαρξιακές απειλές μας: η κλιματική αλλαγή, οι πανδημίες και η μαζική εξαφάνιση της άγριας ζωής, είναι πραγματικά αλληλένδετα μέρη του ίδιου γιγαντιαίου προβλήματος.

Ο κόσμος πρέπει να είναι έτοιμος για αυτό που έρχεται

Η μελέτη «δεν είναι ενθαρρυντική», αλλά η ενημέρωση θα είναι χρήσιμη, είπε η Σάντι Ράιαν, ιατρός – γεωγράφος στο Πανεπιστήμιο της Φλόριντα. Οι πανδημίες είναι εγγενώς απρόβλεπτες και καμία πρόληψη, όσο συντονισμένη κι αν είναι, δεν θα αποτρέψει πλήρως τον κίνδυνο τους. Ο κόσμος πρέπει να είναι έτοιμος να αντιμετωπίσει τους νέους ιούς που έρχονται. Αυτό σημαίνει ενίσχυση των συστημάτων δημόσιας υγείας και υγειονομικής περίθαλψης, ενίσχυση των δικτύων κοινωνικής ασφάλειας και αντιμετώπιση όλων των αδυναμιών της προ-COVID εποχής.

Ο κόσμος, στην επιθυμία του να ξεχάσει τον κοροναϊό, έχει ήδη λησμονήσει τα διδάγματα του πρόσφατου παρελθόντος, υποθέτοντας ίσως ότι μια παγκόσμια κρίση θα χτυπήσει μία γενιά, μόνο μία φορά. «Όχι, όλα αυτά θα μπορούσαν να επαναληφθούν ακόμα και αύριο», υποστηρίζει ο Κάρλσον: «Πολλές πανδημίες θα μπορούσαν να χτυπήσουν μαζί».
Η μελέτη «Iceberg» δημοσιεύτηκε, ο κόσμος θα ενημερωθεί και ο Κάρλσον θα καταθέσει ενώπιον του Αμερικανικού Κογκρέσου για την ανάγκη προετοιμασίας για μεταδόσεις.