Ελένη Κολίτσα: Τα έργα τέχνης και τα οικογενειακά κειμήλια μέσα στον ελληνικό οικιακό χώρο

Στη σύγχρονη καθημερινότητα, η τέχνη και τα οικογενειακά κειμήλια αποτελούν όχι μόνο φορείς αισθητικής, αλλά και ζωντανές μνήμες που κουβαλούν ιστορίες, παραδόσεις και προσωπικές συγκινήσεις.

Πώς αντιμετωπίζουμε αυτά τα πολύτιμα αντικείμενα μέσα στον χώρο του σπιτιού μας; Ποιοι είναι οι κίνδυνοι που τα απειλούν, αλλά και ποιες οι ευκαιρίες για να διασωθούν στο χρόνο;

Σήμερα, μιλάμε με την ειδικό Ελένη Κολίτσα στη συντήρηση έργων τέχνης και κειμηλίων, για να ρίξουμε φως σε ένα θέμα που αφορά πολλούς, αλλά συχνά παραμένει στη σκιά.

1.Διατηρούν σήμερα οι Έλληνες έργα τέχνης ή οικογενειακά κειμήλια στα σπίτια τους; Πόσο συχνό φαινόμενο είναι αυτό;

Ναι! Συνήθως ότι όταν θέλουν να τιμήσουν κάποιον κοντινό πρόσωπο που ήταν προκάτοχοι του αντικειμένου, ή ξαφνικά συνειδητοποιούν ότι  έχει παρουσιαστεί  μεγάλη φθορά στο αντικείμενο – δυσκολεύονται να το φτιάξουν μόνοι τους και δε θέλουν να το αποχωρηστούν.  Όταν βλέπουν το αντικείμενο μετά τη συντήρηση, νιώθουν οτι γυρνούν το χρόνο πίσω και είναι κάτι που ευχαριστεί τον κόσμο. Τώρα τελευταία υπάρχει αρκετό ενδιαφέρον.

2. Ποια είναι η βασική διαφορά ανάμεσα σ’ ένα έργο τέχνης και ένα κειμήλιο; Πού εντοπίζεται το όριο μεταξύ αισθητικής και συναισθηματικής αξίας;

Η βασική διαφορά ανάμεσα σε ένα έργο τέχνης και ένα κειμήλιο είναι στην αντίληψη γύρω από το αντικείμενο.

Ενα έργο τέχνης δημιουργείται με σκοπό την αισθητική έκφραση, την επικοινωνία συναισθημάτων, αντιλήψεων αλλά και ιδεών. Η αξιολόγηση γίνεται με κριτήρια αισθητικά, τεχνικά και καλλιτεχνικά, συχνά αναγνωρίζεται από το κοινό ή την ιστορία της τέχνης. Απο την άλλη, ένα κειμήλιο  είναι αντικείμενο που διατηρείται λόγω συναισθηματικής, οικογενειακής ή ιστορικής αξίας. Η σημασία του είναι εντελώς προσωπική ή πολιτισμική, ανεξαρτήτως αισθητικής ή καλλιτεχνικής ποιότητας.

Τα όρια είναι ελαστικά γιατί, ένα έργο τέχνης μπορεί να γίνει κειμήλιο, όταν φορτίζεται συναισθηματικά (π.χ. ένας πίνακας που ζωγράφισε η μητέρα κάποιου). Όπως και ένα κειμήλιο μπορεί να θεωρηθεί ως τέχνη, αν κάποιος του αποδώσει αισθητική αξία πέρα από την προσωπική σημασία.

3. Ποια είναι γενικά η στάση των Ελλήνων απέναντι στην τέχνη; Θεωρείτε ότι την εκτιμούν και την εντάσσουν στην καθημερινότητά τους;

Οι Έλληνες λατρεύουν την τέχνη σε κάθε της μορφή. Κάποιοι είναι πολύ ενεργοί, αγοράζουν έργα τέχνης, πάνε σε live μουσικές σκηνές, θέατρο ή ακόμα επιλέγουν και το χορό.

Όταν συνεργαζόμουν με Art Gallery στο Κολωνάκι οι άνθρωποι βγαίναν και μαζί με τα καθημερινά τους ψώνια,  κοιτάζανε να αγοράσουν και απο ένα μικρό έργο τέχνης. Αυτό ίσως να ευθύνεται οτι υπάρουν πολλές Art Gallery στη περιοχή και έχουν αναπτύξει αυτή την κουλτούρα.  Ειδικά οι συλλέκτες κυνηγούν την τέχνη, τη μόδα, τα κειμήλια, τους πίνακες και αντικείμενα συναισθηματικής αξίας σε πολύ μεγάλο βαθμό, και ασχολούνται με την ιστορία τους σε καθημερινή βάση και συζητάνε μόνο για αυτό.

4. Ποιοι είναι οι κύριοι παράγοντες που επηρεάζουν την κατάσταση και τη διατήρηση ενός έργου τέχνης ή ενός κειμηλίου στο εσωτερικό ενός σπιτιού;

Οι παράγοντες που επηρεάζουν τα έργα είναι πραγματικά πάρα πολλοί. Η υγρασία, η ατμόσφαιρα-( τα καυσαέρια, το τσιγάρο, το τζάκι, η κουζίνα), ακόμα και αν διατηρεί μια οικογένεια, εικονοστάσι σε βάθος χρόνου λειτουργεί επιβαρυντικά στις εικόνες ειδικά αν είναι χειροποίητα κειμήλια.

5. Ο ήλιος θεωρείται ένας από τους πιο ύπουλους ‘εχθρούς’ των έργων τέχνης. Τι ζημιές μπορεί να προκαλέσει και ποια προληπτικά μέτρα μπορούν να ληφθούν για την προστασία τους;

Ο ήλιος ή αλλιώς η φωτοξείδωση είναι απο τους πιο επικύνδυνους περιβαλλοντικούς παράγοντες για τα έργα τένχης. Οι ζημιές που μπορεί να προκληθούν, είναι να αποχρωματιστεί εντελώς η ζωγραφική παράσταση και να αρχίζει να φαίνεται με μια φαιοκάστασνη απόχρωση στην επιφάνεια που έβλεπε ο ήλιος.

Τα μέτρα που μπορούν να παρθούν είναι, όσο γίνεται να μη τα βλέπει ο ήλιος και αν αυτό είναι ανέφικτο μπορούν να μας φέρουν το έργο τους να προσαρμόσουμε ένα φίλτρο UV – το προτιμούν πολλοί.

6. Ποιες φθορές προκαλούνται από βιολογικούς παράγοντες όπως η υγρασία, οι μικροοργανισμοί ή τα έντομα; Μπορείτε να μας δώσετε συγκεκριμένα παραδείγματα;

Ένα άλλο μεγάλο κεφάλαιο είναι οι βιολογικοί παράγοντες. Αν στα αντικείμενα έχουν αναπτυχθεί υγρασία ή μικροοργανισμοί και έντομα, χρειάζεται να απομακρυνθεί άμεσα γιατί αυτο σιγά σιγά προβάλλει και τα υπόλοιπα αντικείμενα μέσα σε ένα χώρο.

Μία ένδειξη είναι να βρίσκει κανείς θρύμματα σε μορφή πούδρας σε συνεχόμενη βάση κοντά στο αντικείμενο ή και να αλλάζει η ποιότητα του υλικού του αντικειμένου σιγα σιγα. Ακόμα και η έντονη δυσομία είναι ένδειξη ότι το αντικείμενο χρειάζεται επεμβατική συντήρηση. Είναι πολλά ακόμα, απλά τωρα αναφέρουμε τα βασικότερα.

7. Υπάρχουν λιγότερο γνωστοί παράγοντες που μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές ζημιές σε αντικείμενα αξίας, τους οποίους αγνοεί το ευρύ κοινό;

Κάτι που πιθανόν να μην το γνωρίζει ο κόσμος και είναι εξαιρετικά ζημιογόνο για τα έργα – κυρίως για τα ζωγραφικά, είναι η σκόνη! Η σκόνη προέρχεται από το ανθρώπινο δέρμα είναι πολύ όξινη και υπάρχει παντού!

Στα αστικά κέντρα που υπάρχει περισσότερο καυσαέριο είναι ακόμα πιο επιβαρυντική γι’αυτό είναι και παρατηρείται ως μια φαιά μάζα. Εκεί λειτουργούν ακόμη πιο πολλοί παράγοντες, θέλει πολύ συγχνή περιποίηση ειδικά αν κάποιος έχει στον χώρο του έργα και θέλει να τα έχει σε καλή κατάσταση.

Όπως και τα περισσότερα μουσεία, αυτή τη μια μέρα την εβδομάδα που δε δεχονται το κοινό, είναι για να κάνουν την εβδομαδιαία συντήρηση στα εκθέματα, από τη σκόνη.

8. Παίζει ρόλο ο γεωγραφικός τόπος ή η τοποθεσία ενός σπιτιού (π.χ. παραθαλάσσιο ή ορεινό) στη φθορά των έργων;

Φυσικά! Στα νησιά η ατμόσφαιρα έχει πολύ άλας και υγρασία- σκεφτείτε τα οχήματα, δε σκουριάζουν πολύ πιο εύκολα απ’ότι σε ένα αστικό κέντρο(;!) Έτσι, αντίστοιχα συμβαίνει και με τα έργα τέχνης τα κειμήλια, με τον καιρό η ατμόσφαιρα λειτουργεί πολύ καταστροφικά και ο ιδιοκτήτης δυστυχώς αργεί να το καταλάβει.

9. Στην Ελλάδα, γίνονται προσπάθειες συντήρησης από ιδιώτες; Υπάρχει ενδιαφέρον για την προστασία των οικογενειακών κειμηλίων και των ιδιωτικών συλλογών;

Υπάρχουν ιδιώτες που κάνουν δωρεές σε ιδρύματα και γίνεται μια πολύ καλή προσπάθεια διατήρησης σε μεγάλες συλλογές, που είναι ανοιχτές και στο κοινό. Αυτό όμως αφορά, κυρίως τα έργα τέχνης που ανήκουν σε ένα οργανισμό, απο δωρεές ή από δημοπρασίες και ιδιωτικά μουσεία που πιθανών να φιλοξενούν αρχαιότητες. 

• Artist Maria Andreadi-
• Styled by Katerina Kladis of Sugar Sequin Vintage –

10. Ποια είναι τα βασικά βήματα για κάποιον που θέλει να ασχοληθεί επαγγελματικά με τη συντήρηση έργων τέχνης και κειμηλίων; Υπάρχουν εξειδικευμένες σχολές στην Ελλάδα;

Αν κάποιος έχει υπομονή, το μεράκι και τη θέληση, μπορεί να εισαχθεί στη τριτοβάθμια ΑΕΙ ή τη μεταδευτεροβάθμια ΣΑΕΚ ή και τη μεταλυκειακή εκπαίδευση ΕΠΑΛ. Κατά καιρούς γίνονται και σεμινάρια για να γνωρίσει ο κόσμος το επάγγελμα, οι περισσότεροι μετά έρχονται και κάνουν εγγραφή, παρακολουθούν ολόκληρο τον κύκλο μαθημάτων. Σαφώς υπάρχουν και μεταπτυχιακά , με ειδικεύσεις και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

Άλλωστε και μια ρήση του Μέγα Αλέξανδρου λέει“Τίποτα δεν είναι αδύνατο για αυτόν που θα προσπαθήσει”.

11. Πώς είναι το ενδιαφέρον για σπουδές στον τομέα της συντήρησης; Παρατηρείται συμμετοχή από άτομα διαφορετικών ηλικιών και υπόβαθρων;

Έχουμε μεγάλο φάσμα ηλικιών και ίσως αυτό είναι μια πρόκληση για να συγχρονιστούν όλοι μεταξύ τους. Έχει πλάκα, γιατί στις μεγαλύτερες ηλικίες καταλαβαίνουν καλύτερα τη συντήρηση και τη διαστρωμάτωση των υλικών με τις τεχνικές που υπάρχουν στη μαγειρική δηλαδή μαζί με τη συντήρηση των υλικών φτιάχνουμε και ένα Greek Pastitsio νοερά και στις μικρότερες από την ομορφιά και τη μόδα. Έτσι σιγά σιγά μπαίνουν στο νόημα. Τώρα οι δικοί μου εκπαιδευόμενοι θα το διαβάζουν θα γελάνε, είμαι σίγουρη!

12. Ποιοι είναι οι βασικότεροι λόγοι που ωθούν κάποιον να προχωρήσει στη συντήρηση των ιδιωτικών του έργων; Είναι περισσότερο συναισθηματικοί ή πρακτικοί;

Ένα αλλό πολύ συγχνό φαινόμενο, είναι όταν κάποια οικογένεια έχει γάμο και μας καλούν να διατηρήσουμε τα οικογενειακά κειμήλια- αντικείμενα συναισθηματικής αξίας πριν τα κάνουν δώρο στο νεο ζευγάρι.

Ήταν κάτι που και εγω η ίδια δε το περίμενα, στην αρχή όταν με καλούσαν και σε τόσο μεγάλη συγχνότητα ! Ο κόσμος θέλει να βλέπει τα οικογενειακά του κειμήλια φρεσκα ξανά, αισθάνονται οτι και εκείνοι ξανανιώνουν, μιλάω σοβαρά!

13. Ποιο είναι το κόστος μιας συντήρησης; Υπάρχει μεγάλη διακύμανση ανάλογα με το είδος και την κατάσταση του αντικειμένου;

Γενικά η συντήρηση των έργων τέχνης κοστίζει. Τα υλικά, οι μεθόδοι και ο βαθμός των επεμβάσεων αλλά και ο χρόνος είναι όλα σε μια συνάρτηση.

Εμείς κάνουμε  εκπτώσεις όταν μας το ζητάνε γιατί, δε μπορεί να προορίζεται μια παροχή σε συγκεκριμένη μερίδα ανθρώπων, όλοι πρέπει να έχουν το δικαίωμα να διατηρήσουν κάτι συναισθηματικής αξίας και εμείς αυτό το υποστηρίζουμε.

14. Αν κάποιος επιθυμεί να διαφυλάξει τα έργα του, πού μπορεί να απευθυνθεί; Ποιο είναι το πρώτο βήμα που πρέπει να κάνει;

Θα έλεγα πως μπρούν να μας αναζητήσουν να κάνουμε μια  διάγνωση και να δωσουμε ένα μικρό πλάνο προληπτικής συντήρησης για το κάθε αντικείμενο ξεχωριστά , όπως  μπορούμε να δώσουμε περαιτέρω ιστορικές πληροφορίες που να μην είναι γνωστές στον ιδιώτη. Θα μας βρούν στο Art.ConservationLab, και εμείς με χαρά θα αναλάβουμε το αντικείμενο.

ΛΕΠΤΟΜΕΡΙΑ ΑΠΟ ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

15. Έχετε συναντήσει περιπτώσεις όπου μια συντήρηση ‘έσωσε’ ένα αντικείμενο που θεωρούνταν χαμένο;

Λοιπόν, θα αναφέρω δυο περιπτώσεις η μία είναι από τη Μύκονο που με κάλεσαν να κάνω συντήρηση- ήταν μία εικόνα Ρώσσικης τεχνοτροπίας πολύ σπάνια φορητή εικόνα. Η οποία ήταν σε πολύ κακή κατάσταση την παίρναμε στα χέρια και διαλυτόταν, μου πήρε περίπου ενάμιση 1,5 μήνα και περίσσότερο από οκτάωρο την ημέρα για να την αποκαταστήσω πλήρως.  Τώρα είναι στην θέση της και μπορεί οποιοσδήποτε να πάει να τη δει.

#Art.Conservation Lab

Η άλλη περίπτωση είναι οταν μου είχαν φέρει μια τσάντα πολύ γνωστού Οίκου Μόδας και ήθελε η Κυρία εκείνη να τη χρησιμοποιεί στην καθημερινότητά της. Η τσάντα ήταν σε άθλια κατάσταση και ο χρόνος περάτωσης ήταν 3 τρείς μήνες. Πολλοί, αγοράζουν απο δημοπρασίες αντικείμενα γνωστών οίκων μόδας  σε προσφορές και έρχοναται σε μας να τα συνεφέρουμε για να είναι πάλι χρηστικά. Πολύ δύσκολο έργο- τώρα η κυρία θα χαίρεται την αγορά της.

Artist Eva Bratopoulou -Αποκατάσταση σχισμής

16. Υπάρχουν σύγχρονες τεχνολογίες ή μέθοδοι που διευκολύνουν πλέον τη διαδικασία της συντήρησης;

Υπάρχουν πάρα πολλές μέθοδοι που διευκολύουν τη διαδικασία της διάγνωσης της παθολογίας των υλικών αλλά συντήρησης των αντικειμένων.  Οι περισσότερες χρησιμοποιούνται σε αρχαιολογικά ευρήματα ή μουσειακές συλλογές (masterpiece) που χρήζουν πολύ εξειδικευμέμες διαγνωστικές μελέτες και τη χρήση ειδικών μηχανιμάτων λόγω παλαιότητας.

Για τα νεότερα έργα έχουμε και εκεί κάποια μηχανήματα όπως και ειδικά υλικά, που δεν είναι προσβάσιμα για όλο τον κόσμο και θέλουν ειδική γνώση για το χειρισμό τους.

ΛΕΠΤΟΜΕΡΙΑ ΑΠΟ ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

17. Πιστεύετε ότι η ένταξη της τέχνης και των κειμηλίων στην καθημερινή ζωή συμβάλλει στη διαμόρφωση της πολιτιστικής μας ταυτότητας;

Εννοείται, είναι μεγάλης σημασίας η καθημερινή αλληλεπίδραση με την τέχνη, τη λαική παράδοση και τα κειμήλια.  Οπως οι παραδοσιακοί χωροί, η παραδοσιακή Ελληνική κουζίνα ακόμα και η ντοπιολαλιά μιας περιοχής είναι αλληλένδετα με τα κειμήλια. Ας θυμηθούμε τι φόρούσε η κ. Γιάννα Αγγελοπούλου στα εγκαίνια της Εθνικής Πινακοθήκης που πραγματικά έκλεψε τη παράσταση με την ενδυματολόγικής της επιλογή- θυμίζοντας την Ελληνική Επανάσταση.

‘Δεν υπάρχει κειμήλιο διχως ιστορία που να το πλαισιώνει.’

ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

18. Αν μπορούσατε να δώσετε μία μόνο συμβουλή σε όσους έχουν στα χέρια τους αντικείμενα με ιστορική ή συναισθηματική αξία, ποια θα ήταν αυτή;

Θα συμβούλευα να τα διαφυλάξουν όσο το δυνατόν καλύτερα μπορούν, όπως είπα και πριν, η πρόληψη είναι η καλύτερη θεραπεία και με χαρά περιμένουμε να μας φέρει ο κόσμος τα κειμήλια και τα έργα του, που πιστεύουν ότι αξίζει να διαφυλαχθούν και από εμάς!

‘Σας ευχαριστώ πολύ , εύχομαι ο Θεός να έχει καλά όλο τον κόσμο!’

• Artist Afroditi Milioti –
• Έκθεση μετα απο συντηρηση αποκατασταση

Διαβάστε περισσότερα άρθρα