Ο πυογόνος στρεπτόκοκκος: Από τη φαρυγγοαμυγδαλίτιδα έως τις διεισδυτικές λοιμώξεις

Οι λοιμώξεις που προκαλούνται συνήθως από τον πυογόνο στρεπτόκοκκο.

Η στρεπτοκοκκική φαρυγγοαμυγδαλίτιδα προκαλείται από το βακτήριο Streptococcus pyogenes, δηλαδή τον πυογόνο στρεπτόκοκκο (ΠΣ), ή στρεπτόκοκκο της ομάδας Α (Group A Streptococcus, GAS). Ο ΠΣ κατατάσσεται στα σημαντικά παθογόνα και αυτό οφείλεται στη δομή του και στα ένζυμα/τοξίνες που ενδέχεται να παράγει.

Αποικίζει ασυμπτωματικά κυρίως τον ρινοφαρυγγικό βλεννογόνο (15-20% στα παιδιά, 5% στους ενήλικες) και το δέρμα. Στις ανατομικές αυτές θέσεις εμφανίζονται και οι συχνότερες λοιμώξεις που προκαλεί (φαρυγγοαμυγδαλίτιδα και μολυσματικό κηρίο), εάν ο αποικισμός (φορία) εξελιχθεί σε νόσο, και από αυτές μεταδίδεται σε νέο ξενιστή, δεδομένου ότι ο άνθρωπος αποτελεί την μοναδική οικολογική φωλεά του. Η εξέλιξη από φορία σε νόσο εξαρτάται από τα παθογονικά χαρακτηριστικά του στελέχους και από το γενετικό υπόστρωμα και την κατάσταση υγείας του ξενιστή.

Τέλος, αναφορικά με την οστρακιά, πρόκειται για φαρυγγοαμυγδαλίτιδα από στέλεχος ΠΣ με ικανότητα παραγωγής της πυρετογόνου τοξίνης που προκαλεί το χαρακτηριστικό εξάνθημα.

Εξάπλωση της λοίμωξης και παράγοντες κινδύνου

Ο μικροοργανισμός διασπείρεται κυρίως μέσω σταγονιδίων κατά τον βήχα ή φτάρνισμα του ασθενή ή του φορέα, και με τη στενή επαφή, ιδιαίτερα στις δερματικές λοιμώξεις. Επίσης μεταδίδεται μέσω επιφανειών ή αντικειμένων που χρησιμοποιούνται από πολλά άτομα (πόμολα, διακόπτες), τα οποία αγγίζουμε με τα χέρια μας και με τα οποία στη συνέχεια μεταφέρουμε το παθογόνο στο στόμα, τη μύτη ή τα μάτια μας.  

Πολλοί παράγοντες αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης της λοίμωξης. Κυριότεροι είναι οι εξής:

• Η μικρή ηλικία. Η λοίμωξη συμβαίνει συχνότερα στα παιδιά, πιθανότατα λόγω έλλειψης προστατευτικής ανοσίας και ανωριμότητας του ανοσοποιητικού συστήματος. Σε ανοσολογική ανεπάρκεια αποδίδεται και η συχνότερη εμφάνισή της στις μεγάλες ηλικίες, σε ανοσοκατασταλμένους ή σε σοβαρή χρόνια πάθηση.
• Η εποχή του χρόνου. Παρ’ ότι η λοίμωξη εμφανίζεται όλη τη διάρκεια του χρόνου, είναι συχνότερη τον χειμώνα και την αρχή της άνοιξης, πιθανότατα λόγω αυξημένου συγχρωτισμού.

Επιπλοκές και διεισδυτικές λοιμώξεις

Η στρεπτοκοκκική φαρυγγοαμυγδαλίτιδα μπορεί να οδηγήσει σε ποικίλες επιπλοκές που διακρίνονται στις πυώδεις και στις μη πυώδεις:

• Πυώδεις επιπλοκές. Η λοίμωξη μπορεί να εξαπλωθεί τοπικά σε παρακείμενους ιστούς, όπως παραρρίνιους κόλπους (ιγμόρεια) και αυτιά, ενδεχομένως προκαλώντας αποστήματα.
• Μη-πυώδεις επιπλοκές. Σε αυτές ανήκουν η μεταστρεπτοκοκκική σπειραματονεφρίτιδα και ο ρευματικός πυρετός, σοβαρότατη επιπλοκή κατά την οποία προσβάλλονται η καρδιά, οι αρθρώσεις, το νευρικό σύστημα και το δέρμα.

Οι διεισδυτικές λοιμώξεις συγκαταλέγονται στο φάσμα των σοβαρών κλινικών εκδηλώσεων του ΠΣ σηματοδοτώντας την ικανότητά του να μεταναστεύει σε φυσιολογικά άσηπτους ιστούς. Σε αυτές ανήκουν η κυτταρίτιδα και η βακτηριαιμία, η νεκρωτική απονευρωσίτιδα και το στρεπτοκοκκικό σύνδρομο του τοξικού σοκ.

Αυτές μας ενδιαφέρουν ιδιαίτερα λόγω των παιδιατρικών περιστατικών που αναφέρθηκαν από το 2022 και μετά στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, προκαλώντας ποικίλα ερωτήματα: Σχετίζεται το φαινόμενο με πιθανή ανάδυση «νέων» στελεχών αυξημένης παθογονικότητας; Αντανακλούν τα περιστατικά μία πραγματική αυξημένη συχνότητα διεισδυτικής νόσου δεδομένης της μη συστηματικής καταγραφής τους καθολικά; Φαίνεται, ωστόσο, ότι ο σημαντικότερος αιτιοπαθογόνος παράγοντας της αναφερόμενης αύξησης περιστατικών φαρυγγοαμυγδαλίτιδας / οστρακιάς σχετίζεται με την προηγούμενη κοινωνική απομόνωση λόγω COVID19.

Εργαστηριακή διάγνωση

Δεδομένου ότι η κλινική εικόνα της φαρυγγοαμυγδαλίτιδας δεν είναι τυπική για τον ΠΣ, αλλά παρόμοια με αντίστοιχες ιογενείς λοιμώξεις, η αιτιολογική διάγνωση (η αναγνώριση δηλαδή του παθογόνου) τίθεται μόνο με την εργαστηριακή διάγνωση. Η τελευταία επιτρέπει την άμεση χορήγηση της ενδεικνυόμενης αντιβιοτικής αγωγής. Σε αρνητικό αποτέλεσμα, η λοίμωξη από ΠΣ αποκλείεται, η αιτιολογία είναι πιθανότατα ιογενής και επομένως αντενδείκνυται η χορήγηση αντιβιοτικών.

Για την εργαστηριακή διάγνωση είναι διαθέσιμες μια σειρά από μεθοδολογίες. Οι εξετάσεις αυτές διενεργούνται σε φαρυγγικό δείγμα. Η δειγματοληψία δεν είναι επώδυνη, αλλά ενδέχεται να προκαλέσει αίσθημα αναγούλας.

• STREP test (rapid test). Μέσα σε λίγα λεπτά, ανιχνεύονται αντιγόνα του ΠΣ με ανοσοχρωματογραφία. Εάν η εξέταση είναι αρνητική, αλλά ο θεράπων ιατρός υποψιάζεται τη λοίμωξη με ΠΣ, θα ζητήσει και καλλιέργεια του δείγματος. Η ευαισθησία της εξέτασης κυμαίνεται ανάλογα με την εμπορική διαγνωστική μέθοδο (εύρος 70% έως 96%), ενώ η ειδικότητα της είναι άριστη. Επομένως, ένα θετικό αποτέλεσμα διαγιγνώσκει τη λοίμωξη, αλλά ένα αρνητικό δεν την αποκλείει.
• Καλλιέργεια φαρυγγικού. Αυτή αποτελεί την πρότυπη μέθοδο διάγνωσης με άριστη ευαισθησία και ειδικότητα. Το δείγμα καλλιεργείται για την ανάπτυξη και ταυτοποίηση των βακτηρίων, ωστόσο τα αποτελέσματα είναι διαθέσιμα σε μία με δύο ημέρες. Με την απομόνωση γίνεται δυνατή η διενέργεια αντιβιογράμματος, εάν κριθεί απαραίτητη.
• Μοριακό τεστ (polymerase chain rection, PCR). Η εξέταση ανιχνεύει την παρουσία του βακτηρίου μέσω πολλαπλασιασμού των νουκλεϊκών του οξέων. Παρουσιάζει παρόμοια άριστη ευαισθησία και ειδικότητα με την καλλιεργητική μέθοδο. Τα αποτελέσματα είναι διαθέσιμα πολύ γρηγορότερα (σε μία ημέρα), ωστόσο το κόστος της εξέτασης είναι υψηλότερο.

Θεραπεία

Με την αιτιολογική διάγνωση, ο θεράπων ιατρός θα συνταγογραφήσει το κατάλληλο αντιβιοτικό. Σε έγκαιρη χορήγηση, εντός 48 ωρών από την έναρξη της νόσου, ελαττώνονται η βαρύτητα και η διάρκεια της λοίμωξης, ο κίνδυνος εμφάνισης επιπλοκών και η μετάδοση της λοίμωξης σε άλλους.

Πρόληψη της μετάδοσηςΓια την πρόληψη της μετάδοσης συνιστώνται για ενήλικες και παιδιά:

• Καλή υγιεινή των χεριών. Αυτή αναφέρεται στο πλύσιμο των χεριών με τον ενδεδειγμένο τρόπο. Τα χέρια πλένονται τακτικά με σαπούνι και νερό για 20 δευτερόλεπτα τουλάχιστον. Εάν αυτό δεν είναι δυνατό, χρησιμοποιείται αντισηπτικό χεριών με αιθυλική αλκοόλη 70%.
• Κάλυψη του στόματος. Καλύπτουμε το στόμα μας με τον αγκώνα μας ή ένα χαρτομάντηλο όποτε βήχουμε ή φτερνιζόμαστε.

Οδηγίες προς τους γονείς

Ο ΕΟΔΥ έχει κοινοποιήσει στην ιστοσελίδα του οδηγίες προς τους γονείς αναφορικά με την παρακολούθηση της πορείας της λοίμωξης σε παιδιατρικούς ασθενείς. Συνοπτικά, η μη βελτίωση της συμπτωματολογίας ή η επιδείνωσή υπό αντιβιοτική αγωγή σε εύλογο χρονικό διάστημα, αποτελούν κριτήρια άμεσης επικοινωνίας με τον θεράποντα ιατρό, ώστε να αξιολογήσει την εξέλιξη της νόσου.

* Γράφει η Λουκία Ζέρβα, ιατρός βιοπαθολόγος, PhD, FCAP, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ,Επιστημονική Υπεύθυνη Βιοπαθολογικού Εργαστηρίου, Όμιλος ΒΙΟΙΑΤΡΙΚΗ.