«Άμορφος πάγος»: Δημιουργήθηκε νέο είδος πάγου που μπορεί να υπάρχει σε μακρινά άστρα

Επιστήμονες στη Βρετανία ανακάλυψαν μια νέα μορφή «εξωτικού» πάγου, που μοιάζει σε πυκνότητα και μοριακή δομή με το υγρό νερό περισσότερο από κάθε άλλο γνωστό τύπο πάγου, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε καλύτερη κατανόηση του νερού και των πολλών «ανωμαλιών» του. Επιπλέον, το νέο είδος πάγου είναι πιθανό ότι υπάρχει σε μακρινούς παγωμένους δορυφόρους του ηλιακού μας συστήματος, όπως ο Γανυμήδης και η Ευρώπη.

Ο άγνωστος έως τώρα πάγος είναι άμορφος, δηλαδή τα μόριά του δεν έχουν οργανωμένη κρυσταλλική μορφή όπως του συνηθισμένου πάγου. Ο άμορφος πάγος, αν και σπάνιος στη Γη, είναι η βασική μορφή πάγου στο διάστημα, επειδή λόγω του ψυχρότερου περιβάλλοντος εκεί ο πάγος δεν διαθέτει αρκετή θερμική ενέργεια για να σχηματίσει κρυστάλλους.

Οι ερευνητές του Πανεπιστημιακού Κολλεγίου του Λονδίνου (UCL) και του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ, με επικεφαλής τους καθηγητές Χημείας Κρίστοφ Σάλτσμαν και Άγγελο Μιχαηλίδη, οι οποίοι έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό «Science», ονόμασαν τον νέο πάγο «μέσης πυκνότητας άμορφο πάγο» (MDA) και διαπίστωσαν ότι, αντίθετα με τους άλλους γνωστούς πάγους, έχει περίπου την ίδια πυκνότητα με το υγρό νερό. Η πυκνότητα του είναι 1,06 γραμμάρια ανά κυβικό εκατοστό, ενώ το νερό έχει πυκνότητα 1 γραμμάριο ανά κ.ε.

Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι ο πάγος MDA, που μοιάζει με λεπτή λευκή σκόνη, μπορεί να υπάρχει μέσα σε παγωμένα φεγγάρια του Δία και του Κρόνου. Μάλιστα, διαπιστώθηκε ότι όταν ο εν λόγω πάγος θερμαίνεται και κρυσταλλοποιείται, απελευθερώνει πολύ μεγάλες ποσότητες θερμότητας, κάτι που θα μπορούσε να πυροδοτεί τεκτονικές κινήσεις και παγο-σεισμούς στους παγωμένους δορυφόρους.

Ο δρ Σάλτσμαν δήλωσε ότι «το νερό αποτελεί το θεμέλιο όλης της ζωής. Η ύπαρξή μας εξαρτάται από αυτό, εκτοξεύουμε διαστημικές αποστολές σε αναζήτησή του, παρόλα αυτά από επιστημονική άποψη η κατανόησή μας γι’ αυτό είναι περιορισμένη. Γνωρίζουμε 20 κρυσταλλικές μορφές πάγου, όμως μόνο δύο βασικοί τύποι άμορφου πάγου είχαν ανακαλυφθεί προηγουμένως, ένας υψηλής και ένας χαμηλής πυκνότητας. Ανάμεσά τους υπήρχε ένα τεράστιο κενό πυκνότητας και έως τώρα γινόταν αποδεκτό ότι δεν υπάρχει κάποια ενδιάμεση μορφή. Η μελέτη μας δείχνει ότι ο άμορφος πάγος μέσης πυκνότητας έρχεται να καλύψει ακριβώς αυτό το κενό πυκνότητας».

Το νερό έχει πολλές παραξενιές και ανωμαλίες που έχουν προβληματίσει τους επιστήμονες εδώ και καιρό. Κανονικά, όταν παγώνει, αποκτά κρυσταλλική δομή, καθώς τα μόριά του διατάσσονται σε εξάγωνα, δημιουργώντας έτσι τον στερεό πάγο. Όμως ο πάγος είναι λιγότερο πυκνός από ό,τι το υγρό νερό, μια ασυνήθιστη ιδιότητα για κρύσταλλα.

Το νερό έχει τη μεγαλύτερη πυκνότητά του στους 4 βαθμούς Κελσίου και γίνεται λιγότερο πυκνό όσο παγώνει, εξ ου και ο πάγος επιπλέει. Επίσης όσο συμπιέζεται το υγρό νερό, τόσο η συμπίεσή του γίνεται ευκολότερη, αντίθετα με αυτό που συμβαίνει στις περισσότερες άλλες ουσίες.

Ο άμορφος πάγος χαμηλής πυκνότητας ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά στη δεκαετία του 1930, όταν οι επιστήμονες συμπίεσαν υδρατμούς πάνω σε μια μεταλλική επιφάνεια που είχε ψυχθεί στους -110 βαθμούς Κελσίου. Ο άμορφος πάγος υψηλής πυκνότητας ανακαλύφθηκε στη δεκαετία του 1980, όταν κανονικός πάγος συμπιέστηκε στους σχεδόν -200 βαθμούς Κελσίου.

Ο νέος πάγος μέσης πυκνότητας ανακαλύφθηκε όταν κανονικός πάγος με εξαγωνική κρυσταλλική μορφή κονιορτοποιήθηκε και ψύχθηκε έως τους -196 βαθμούς μέσα σε ένα δοχείο με μεταλλικά σφαιρίδια. Κάποια στιγμή ο νέος πάγος MDA εμφανίστηκε ως κόκκοι κολλημένοι πάνω στις μεταλλικές μπάλες. Η μοριακή δομή του είναι χαοτική, μοιάζοντας με εκείνη του γυαλιού. Όταν ο εν λόγω άμορφος πάγος θερμαίνεται στους -120 βαθμούς Κελσίου, τότε γίνεται ξανά κρυσταλλικός και απελευθερώνει πολλή θερμότητα.

Στη Γη γενικότερα ο άμορφος πάγος θεωρείται ότι υπάρχει μόνο στα ανώτερα και πιο ψυχρά στρώματα της ατμόσφαιρας. Στο διάστημα ο άμορφος πάγος αφθονεί. Οι κομήτες π.χ. ουσιαστικά είναι μεγάλα κομμάτια άμορφου πάγου χαμηλής πυκνότητας.